Η επαρχία Βοΐου είναι ένας τόπος σπαρμένος με μικρά χωριά κρυμμένα σε πευκοδάση, γεμάτος καρυδιές, καστανιές, ποτάμια και πέτρα.
Αρχαιολογικά, έχει συνδεθεί με την κοιτίδα των Μακεδόνων. Στην αρχαιότητα περιλάμβανε τμήματα των αρχαίων βασιλείων της Oρεστίδας και της Ελίμειας. Οι Λικνάδες, το Μικρόκαστρο, η Εράτυρα, η Πλατανιά, η Νεάπολη και η Απιδέα, κοντά στο Τσοτύλι, είναι χώροι εξαιρετικού αρχαιολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Η αρχαία πόλη που βρίσκεται σε απόσταση 3 χλμ. έξω από το Τσοτύλι (4ος-1ος αιώνας π.Χ.), στο Μπουφάρι, είναι οργανωμένη σε οικοδομικά συγκροτήματα πολλαπλών κατοικιών και μαρτυρά γνώση αρχιτεκτονική και μαστορική. Στο Τσοτύλι επισκεφτείτε, επίσης, το ιστορικό Γυμνάσιο και το επιβλητικό Επισκοπείο.
Η διαδρομή από το Τσοτύλι προς τον Αυγερινό και τα Καστανοχώρια που διασχίζει το όρος Όντρια είναι γεμάτη με απέραντα δάση και δροσερές πηγές. Το χωριό Αυγερινός, πέρα από ιδανικό κλίμα, θα σας κερδίσει με τα διώροφα πέτρινα σπίτια του και την κεντρική πλατεία. Εκεί κοντά είναι και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας που χτίστηκε το 1779. Ο χωματόδρομος δίπλα στο μοναστήρι θα σας οδηγήσει στο Πεντάλοφο, το μεγαλύτερο από τα χωριά του Βοϊου. Εκεί βρήκαν καταφύγιο οι κάτοικοι των γύρω χωριών που κυνηγήθηκαν από τους Τουρκαλβανούς. Έκτισαν σπίτια διώροφα, έστρωσαν καλντερίμια, στόλισαν το χωριό με εκκλησίες περίτεχνες και ένωσαν τις όχθες του ποταμού Πραμόριτσα με μονότοξα και πολύτοξα γεφύρια. Η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου, στον Πεντάλοφο, χτίστηκε στα μέσα στου 18ου αιώνα και αγιογραφήθηκε το 1774 από τον ζωγράφο Μιχαήλ.
Το Δίλοφο, προσεκτικά κρυμμένο ανάμεσα σε λόφους και σε υψόμετρο 950 μ., είναι ένα φημισμένο μαστοροχώρι με περίτεχνα σπίτια και φιδωτά καλντερίμια.
Από το Τσοτύλι μπορείτε να επισκεφθείτε τους παραδοσιακούς οικισμούς της Μόρφης και της Αγίας Σωτήρας. Από τη Μόρφη μπορεί κανείς να επισκεφθεί το δίτοξο γεφύρι της Τσιούκας (1720-1730) και το τρίτοξο γεφύρι της Τριάδας (1810).
Πανοραμική θέα του Βοΐου θα έχετε από το χωριό Κορυφή (930 μ.). Κατάφυτοι λόφοι, μαστοροχώρια γαντζωμένα στις απότομες πλαγιές και στο βάθος η Πίνδος , με τις ατελείωτες βουνοκορφές της.
Το Κρημήνι και το Ροδοχώρι είναι δύο χωριά με πυκνή βλάστηση, λιθόστρωτα καλντερίμια, αρχοντόσπιτα με λουλουδιασμένες αυλές, αλλά και το εντυπωσιακό γεφύρι του Τσούκαρη που ζεύει τον Πραμόριτσα κοντά στο Ροδοχώρι.
Η Εράτυρα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες του Συνιάτσικου Όρους. Πρόκειται για ιστορικό χωριό, του οποίου η δημιουργία δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί. Τα ερείπια προϊστορικών οχυρών από σειρές τειχών («Κτίσματα») χρονολογούνται πριν το 700 π.Χ. αλλά και ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού της Ρωμαϊκής Εποχής. Ιστορικοί θεωρούν την αρχαία Εράτυρα μια από της μεγαλύτερες πόλεις της αρχαίας Ελίμειας στους Μακεδονικούς χρόνους.
Ήταν κεφαλοχώρι από τον 16ο αι. και διατηρεί ζωντανή την πλούσια παράδοσή του. Η Εράτυρα είναι γνωστή για τους 23 βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς της και ιδιαίτερα την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1844) στην πλατεία του χωριού, με το μοναδικό κοίλο ξυλόγλυπτο τέμπλο και το εντυπωσιακό καμπαναριό του. Αξίζει, ακόμη να επισκεφτείτε τον ναό της Παναγίας και του Αγίου Νικολάου για να θαυμάσετε τις εντυπωσιακές φωτογραφίες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Ιερά Μονή του Αγίου Αθανασίου, χτισμένη πριν το 1600.
photo: Nikos Koutoulas
Τα αρχοντικά της Εράτυρας, χτισμένα με την λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, μαρτυρούν την έντονη πολιτιστική ανάπτυξη της στο παρελθόν.
Για τους φυσιολάτρες ενδείκνυνται οι περιπατητικές διαδρομές προς τον Άγιο Μάρκο (κορυφή Σινιάτσικου στα 2.111μ.) και στο σπήλαιο «Τρύπα» στο βουνό του Προφήτη Ηλία , με τους υπέροχους σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Το σπήλαιο δεν έχει αξιοποιηθεί. Μια σιδερένια σκάλα είναι ο μόνος τρόπος πρόσβασης σε αυτό.
Φεύγοντας από την Εράτυρα φτάνετε στο Σισάνι, γνωστό για τα εξαιρετικής ποιότητας φασόλια που παράγονται εκεί. Το χωριό, από τον 11ο αι. αποτελούσε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο και ήταν η έδρα της Επισκοπής Σισανίου. Ανασκαφικά ευρήματα πιστοποιούν την ύπαρξη πολυτελούς σταυρόσχημου ναού με τρούλο, μεγέθους 36,5 Χ 23μ. Δίπλα ακριβώς στα ερείπια του βυζαντινού ναού, βρίσκεται η μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου που κτίστηκε το 1662 και διαθέτει πρωτότυπες και σημαντικές αγιογραφίες. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι τέσσερις μαρμάρινες κολόνες που στηρίζουν την Αγία Τράπεζα του ναού, οι οποίες είναι όλες διαφορετικές μεταξύ τους.
