Η Ελληνιστική πόλη στη πόλη της Φλώρινας ανακαλύφθηκε την δεκαετία του 1930. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μια πόλη η οποία ιδρύθηκε στα χρόνια του Φιλίππου του Β’ και η οποία εκτείνεται σε μια έκταση 8 περίπου στρεμμάτων. Η πόλη κατοικήθηκε αδιάλειπτα από τον 3ο έως τον 1ο αι. π.Χ. Αποτελούνταν από 4 οικισμούς και αυτοί με την σειρά τους από 3-4 σπίτια. Η οικοσκευή των σπιτιών μας φανερώνουν την ενασχόληση των κατοίκων με την κτηνοτροφία και την γεωργία. Τα νομίσματα που βρέθηκαν εκεί μας δείχνουν πως η περιοχή αποτελούσε εμπορικό κέντρο. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στη βόρεια πλαγιά του λόφου πάνω από την πόλη της Φλώρινας.
Το 1913 εντοπίστηκε η Ελληνιστική πόλη των Πετρών. Βρίσκεται στα βορειοδυτικά του χωριού και αποτελεί τον περισσότερο ερευνημένο αρχαιολογικό χώρο του νομού. Οι ανασκαφές εκεί συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τις έρευνες ο χώρος κατοικήθηκε κατά την Ύστερη Εποχή Χαλκού και στην Πρώιμη Εποχή Σιδήρου (1200 - 600 π.Χ.). Ο οικισμός που ήκμασε μεταξύ 3ου και 1ου αι. π.Χ. αποτελεί τυπικό παράδειγμα πόλης Άνω Μακεδονίας με γεωργοκτηνοτροφική οικονομία. Σημαντικά δημόσια οικοδομήματα αποτελούσαν το ιερό του Διός - σύμφωνα με την επιγραφή που βρέθηκε στο εσωτερικό του· και ο μεγάλος υπόγειος πιθεώνας που εντοπίστηκε σε κοντινή απόσταση. Τα ευρήματα των ανασκαφών φυλάσσονται και τα σημαντικότερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας.
Ο οικισμός είχε υψηλό βιοτικό επίπεδο το οποίο φαίνεται από το πλήθος των εργαστηρίων κεραμικής, μεταλλοτεχνίας και γλυπτικής. Ο οικισμόs εγκαταλείφθηκε στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. και μεταφέρθηκε στη θέση του σημερινού χωριού των Πετρών.
Ενδιαφέρον έχει να επισκεφτείτε και τον ναό του Αγίου Νικολάου των Πετρών, ο οποίος χρονολογείται από τον 18 ο αι. Πρόκειται για τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα και γυναικωνίτη. Από τις πολλές τοιχογραφίες του, σήμερα σώζονται αυτές στην κόγχη του ιερού και το πυργοειδές κωδωνοστάσιο του ναού.
Ο Νεολιθικός οικισμός που βρίσκεται στα βορειοδυτικά του χωριού του Αγίου Παντελεήμονα χρονολογείται από το 6.000 – 3.500 π.Χ. Στην ίδια περιοχή έχει βρεθεί νεκροταφείο της Ύστερης Eποχής Χαλκού και της Πρώιμnς Eποχής Σιδήρου (1600 - 600 π.Χ.). Οι ανασκαφές έφεραν στο φως 376 κιβωτιόσχημους τάφους με μονές ή πολλαπλές ταφές, οι περισσότεροι με πλούσια κτερίσματα και κοσμήματα αλλά και ενδιαφέροντα κεραμικά. Μέρος των ευρημάτων βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ένα άλλο μέρος στο Μουσείο Μπενάκη, αλλά η πλειοψηφία τους φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινουπόλεως.
