Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας συναντάμε το έθιμο των «Μωμόγερων», με ρίζες από τον Πόντο. Το όνομα του εθίμου προέρχεται από τις λέξεις μίμος ή μώμος και σχετίζεται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών.
Οι «Μωμόγεροι» έχουν στολές από τομάρια ζωών όπως λύκων, τράγων ή οπλισμένων ηλικιωμένων εξού και το δεύτερο συνθετικό του εθίμου. Οι «Μωμόγεροι», εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου των εορτών, και προσδοκώντας τύχη για τη νέα χρονιά, γυρίζουν σε παρέες στους δρόμους των χωριών και τραγουδούν τα κάλαντα ή άλλους ευχετικούς στίχους: «Αρχή κάλαντα και αρχή του χρόνου, πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου». Όταν δύο παρέες συναντηθούν, υποκρίνονται πως πολεμούν μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.

 

Παραλλαγές του ίδιου εθίμου, συναντώνται σε χωριά της Κοζάνης και της Καστοριάς, με την ονομασία Ραγκουτσάρια. Άλλοι το λένε ρογκάτσια ή μπαμπαλιούρια.

Εικάζεται πως το έθιμο των «Μωμόγερων» είναι Διονυσιακό και συνδέεται με το αρχαίο δράμα και την υποκριτική καθώς το όλο τελετουργικό του έχει να κάνει με την μεταμόρφωση και την ενσωμάτωση ενός νέου ρόλου. Μ’ άλλα λόγια, τα ίδια μεταμφιεσμένα πρόσωπα άλλοτε παίζουν θέατρο κι άλλοτε χορεύουν σαν χορευτές τον κοινό χορό, κάποτε μάλιστα μαζί και με τους θεατές. Με χορό, λοιπόν αρχίζουν, γενικά, την παράσταση τους οι Μωμόγεροι, σ’ όλες σχεδόν τις πενήντα τόσες παραλλαγές που έχουμε, και με χορό τελειώνουν.

 

Κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου αναβιώνει το έθιμο των «Αράπηδων» στο Μοναστηράκι που βρίσκεται 4 χιλιόμετρα μόλις από την πόλη της Δράμας.

Το συναντάμε επίσης και στα χωριά Βώλακας, Πετρούσα, Ξηροπόταμος και στη Νικησιανή του Δήμου Παγγαίου στο νομό Καβάλας. Η μεταμόρφωση των κατοίκων σε «Αράπηδες» είναι καθαρά βουκολικό έθιμο καθώς οι στολές τους είναι φλοκωτές ποιμενικές κάπες, που καλύπτουν όλο το σώμα και στο κεφάλι υπάρχουν μάσκες από γιδοπροβιές.

Στη μέση τους κρέμονται τρία μεγάλα κουδούνια αρμονικά δεμένα από έμπειρους συγχωριανούς. Στα χέρια τους κρατούν από ένα μεγάλο, ξύλινο σπαθί και ένα σακουλάκι με στάχτη του Δωδεκαημέρου, με το οποίο χτυπούν όσους συναντούν, «για το καλό» . Τα κουδούνια και οι στάχτες πιστεύεται ότι έχουν αποτρεπτικές ιδιότητες του κακού και είναι μέρος της κάθαρσης.

Στην ομάδα των «Αράπηδων», την «τσέτα», όπως λέγεται, μετέχουν ενεργά και άλλοι μεταμφιεσμένοι, όλοι τους νέοι του χωριού.

Είναι οι «Γκιλίγκες», οι «Παπούδες» και οι «Εύζωνοι-Τσολίαδες». Οι «Παπούδες» και «Τσολιάδες» μπήκαν στην «τσέτα» σε νεώτερους χρόνους, οι πρώτοι για να τιμήσουν τις περασμένες γενιές, οι δεύτεροι για να τονίσουν στα χρόνια της σκλαβιάς την ελληνικότητα των Μακεδόνων και το ακμαίο τους φρόνημα.

Απαραίτητοι συνοδοί της «τσέτας» σήμερα, όπως και παλιά, είναι οι τοπικοί οργανοπαίχτες, δεξιοτέχνες όλοι τους του «κεμενέ»(λύρα) και του «νταϊρέ» (ντέφι).

Το ντύσιμο των μελών της «τσέτας» απαιτεί μεγάλη δεξιοτεχνία και προσοχή, ιδιαίτερα του «Αράπη». Χρειάζεται πάντοτε για αυτό το σκοπό η βοήθεια κάποιου συγχωριανού γνώστη του εθίμου. Ήταν μια μικρή «ιεροτελεστία» που απαιτούσε χαρά και τραγούδι.

 

Στο χωριό Βώλακα, στις 8 Ιανουαρίου, γίνεται αναπαράσταση ενός τοπικού γάμου. Την ίδια μέρα βγαίνουν και οι «αρκούδες», δηλαδή άντρες μεταμφιεσμένοι με ολόκληρες προβιές Παραληλα στο ίδιο χωριό η μέρα αυτή είναι αφιερωμένη στη «μαμμή», την οποία επισκέπτονται οι μητέρες με διάφορα δώρα. Πρόκειται για έθιμο που διασώζει στοιχεία από ανάλογες τελετές της αρχαιότητας με έντονο γονιμικό χαρακτήρα.

Στην Πετρούσα οι μεταμφιέσεις γίνονται την επόμενη και τη μεθεπόμενη των Θεοφανείων, 7 και 8 Ιανουαρίου, με κύριο στοιχείο τον εορτασμό, πομπική περιφορά με λύρες και νταχαρέδες μιας καμήλας, ψεύτικης στις μέρες μας, πραγματικής παλαιότερα. Τη δεύτερη μέρα γίνεται και εδώ παράσταση γάμου, προσφέροντας κέφι και χαρά. Η αναπαράσταση γάμου αποτελεί συνηθισμένο θέμα και αγαπημένο θέαμα στα λαϊκά δρώμενα. Πριν όμως πάρει το σημερινό χαρούμενο χαρακτήρα, η εικονική τελετή γάμου αποτελούσε μαγική πράξη, που αποσκοπούσε στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για την καρποφορία των χωραφιών και την αύξηση των κοπαδιών.

Στις σύγχρονες αναπαραστάσεις κυριαρχεί το εύθυμο στοιχείο, ενώ ακολουθείται γενικά η γαμήλια προετοιμασία σε όλες τις φάσεις: ξύρισμα γαμπρού, ντύσιμο νύφης, που συνήθως την υποδύεται άντρας, νυφόπαρμα, αποχαιρετισμός των οικείων της, μεταφορά της προίκας, γαμήλια πομπή με επικεφαλής τα μουσικά όργανα, στέψη, χαιρετισμός των νεονύμφων με προσφορά χαρτονομισμάτων που καρφιτσώνονται στο στήθος τους, γαμήλιο γλέντι.