photo: George Papapostolou
Στην είσοδο ενός φυσικού περάσματος που δημιουργείται από τον Κόζιακα από τη μια πλευρά και από τον Ίταμο από την άλλη και θεωρείται σημείο ένωσης της Θεσσαλίας με την Ήπειρο, συναντάμε την μικρή και όμορφη κωμόπολη, την Πύλη, την οποία διασχίζει ο Πορταϊκός ποταμός.
Τον ποταμό γεφυρώνουν πολλές και ονομαστές γέφυρες. Η πιο γνωστή είναι η τοξωτή γέφυρα του Πορταϊκού, η οποία, μέχρι το 1936 ήταν και το μοναδικό πέρασμα του ποταμού. Χτίστηκε από τον Άγιο Βησσαρίωνα το 1514. Έχει συντηρηθεί πρόσφατα και διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Υπάρχουν επίσης η γέφυρα Κονδύλη, η γέφυρα Γκίκα, και τελευταία η κρεμαστή πεζογέφυρα μήκους 120μ. που ενώνει πια την Πύλη με τον οικισμό Πόρτα-Παναγιά.
Η Πύλη βρίσκεται σε κοντινή απόσταση με πολλά μνημεία. Μπορείτε να ξεκινήσετε από τον βυζαντινό ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου ( οι ντόπιοι το λένε Πόρτα Παναγιά) που βρίσκεται στον οικισμό Πόρτα-Παναγιά. Η εκκλησία αυτή χτίστηκε το 1283, και είναι τρίκλιτη, θολωτή, σταυρεπίστεγος βασιλική και έχει χτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό. Αυτό φαίνεται από τους κίονες που βρίσκονται γύρω του και τα υπολείμματα που χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερσή του. Εντυπωσιακός είναι ο διάκοσμος, αληθινό κέντημα, που υπάρχει πάνω από τα παράθυρα και τις πόρτες του ναού. Πολύ σημαντικά είναι και τα δύο πολύ παλιά ψηφιδωτά της που απεικονίζουν την Παναγία με το Θείο Βρέφος και το Χριστό αντίστοιχα.
Σε απόσταση 6,5 χλμ. από την Πύλη, βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου. Επανιδρύθηκε από τον Άγιο Βησσαρίωνα (πολιούχος της Πύλης, των Τρικάλων και της Καλαμπάκας), στο διάστημα 1527-35, την εποχή που ήταν Μητροπολίτης Λαρίσης (ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο του χωριού. Αποτελεί ένα από τα λίγα μοναστήρια εκτός Αγίου Όρους στο οποίο ισχύει το άβατον.
Η φρουριακής μορφής Μονή Αγίου Βησσαρίωνα ή Δουσίκου, σύμφωνα με το θρύλο κάποτε διέθετε μέχρι και 365 κελιά. Διαθέτει ένα καθολικό, τρία παρεκκλήσια, ξενώνα με κελιά σε πέντε ορόφους, νερόμυλο και πλούσια βιβλιοθήκη με σπάνια κειμήλια. Σ' αυτά περιλαμβανόταν και ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο με την υπογραφή του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, το οποίο όμως έχει πλέον μεταφερθεί στα Μετέωρα. Στο καθολικό της μονής φυλάσσονται η κάρα του Αγίου, το ραβδί του, τα άμφιά του και η διαθήκη του. Η αγιογράφηση του Καθολικού αποδίδεται στον φημισμένο αγιογράφο Τζιόρτζη, αλλά και το τέμπλο είναι πολύ εντυπωσιακό.
Το μοναστήρι έχει κινδυνέψει κατά καιρούς από πολλές πυρκαγιές και βομβαρδισμούς και έχει υποστεί μικρές ζημιές.
Μεγάλο πανηγύρι στήνεται εδώ στη μονή κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεμβρίου.
Σε απόσταση 3,5 χλμ. από την Πύλη, βρίσκετε η γυναικεία Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ή αλλιώς, Μονή Γκούρας. Πρόκειται για ένα ιστορικό μοναστήρι, χτισμένο το 1743, το οποίο λόγω της φυσικής στρατηγικής θέσης του, αποτέλεσε ορμητήριο και καταφύγιο αγωνιστών του Έθνους, γι’ αυτό πολλές φορές βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα και υπέστη λεηλασίες, πυρπολήσεις και βομβαρδισμούς. Το σημερινό καθολικό χτίστηκε μόλις το 1991, είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Επιστρέψτε στο αυτοκίνητο, πάρτε το δρόμο για Ελάτη, στρίψτε αριστερά εκεί που θα δείτε την πινακίδα για τα Στουρναραίικα και ακολουθήστε την διαδρομή για Παλαιοκαρυά. Σε απόσταση περίπου 10 χλμ. από την Πύλη και αμέσως μετά από ένα τσιμεντένιο γεφύρι, αφήστε το αυτοκίνητό σας και ακολουθήστε τον περίπου 300 μ. χωματόδρομο, που θα σας οδηγήσει σε ένα παραμυθένιο μέρος. Δύο καταρράκτες, ύψους 12 και 2 μ., ένας μπροστά και ένας πίσω, από το πιο όμορφο πέτρινο γεφύρι της Ελλάδας, το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς. Χτίστηκε μεταξύ 1500 και 1550 σε ένα βραχώδες στένωμα του ομώνυμου φαραγγιού για να γεφυρώσει το ρέμα της Γκρόπας, εξυπηρετώντας έτσι την επικοινωνία μεταξύ Πύλης, Παλαιοκαρυάς και Μεσοχώρας. Το γεφύρι είναι μονότοξο με συνολικό μήκος 26 μέτρα.