Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού Βοιωτίας είναι η Θήβα. Είναι χτισμένη σε μια εύφορη πεδιάδα με πλούσια παραγωγή σε αγροτικά και κηπευτικά προϊόντα. Η πόλη παρουσιάζει μεγάλο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Χτίστηκε κατά το μύθο από τον Κάδμο, ενώ είναι η γενέτειρα του µυθικού Ηρακλή, του ∆ιονύσου, του Οιδίποδα, του ποιητή Πίνδαρου, του στρατηγού Επαμεινώνδα και του Πελοπίδα, αρχηγού του διάσημου Ιερού Λόχου.
Η Θήβα διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας το οποίο διαθέτει σπάνια εκθέματα και πλήθος ευρημάτων από διάφορες χρονολογικές περιόδους. Στο προαύλιο του μουσείου υπάρχει και ο μεσαιωνικός πύργος Σεντ-Ομέρ. Πιστεύεται ότι αποτελούσε τμήμα του κάστρου, που κτίστηκε το 1278 από τον άρχοντα της Θήβας, Νικόλαο Β΄ de Saint-Omer.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών διαθέτει συλλογές προϊστορικών ευρημάτων, μυκηναϊκών ευρημάτων από τον αρχαιολογικό χώρο της Τανάγρας, συλλογή γλυπτών από τους χώρους Αυλίδας-Θεσπιών, συλλογή αγγείων από το νεκροταφείο Μυκαλησσού Ριτσώνας και συλλογή αγγείων και χάλκινων από διάφορους αρχαιολογικούς χώρους.
Η ακρόπολη των Θηβών ονομαζόταν Καδμεία, προς τιμήν του ιδρυτή της πόλης. Τα σημαντικότερα μνημεία της αρχαίας πόλης είναι οι μυκηναϊκοί θαλαμοειδείς τάφοι, το μυκηναϊκό ανάκτορο ή Καδμείον (14ος-13ος αι. π.Χ.), στο κέντρο περίπου της Καδμείας ακρόπολης, ο ναός του Ισμηνίου Απόλλωνα και οι πύλες της Καδμείας (από τις επτά μυθολογικές πύλες των Θηβών σώζεται μόνο η είσοδος ανάμεσα στους δύο κυκλικούς πύργους των Ηλεκτρών πυλών, που χρονολογούνται στην εποχή της ανάκτησης της πόλης από τον Κάσσανδρο, το 315 π.Χ.). Σε μικρή απόσταση από τις Ηλέκτρες Πύλες, ήρθαν στο φως ευρήματα που μαρτυρούν πως πιθανότατα εκεί ήταν τόπος λατρείας του Ηρακλή.
Σε απόσταση 8 χλμ. δυτικά των Θηβών βρίσκεται το φημισμένο ιερό των Καβείρων, αφιερωμένο στον Κάβειρο και τον Παίδα, θεότητες άγνωστης προέλευσης. Η λατρεία στο ιερό διήρκεσε τουλάχιστον από τους Αρχαϊκούς Χρόνους ώς τον 4ο αι. μ.Χ. Τα σημαντικότερα μνημεία του Καβειρίου είναι ο ναός - τα σωζόμενα θεμέλια ανήκουν σε φάση του τέλους του 4ου αι. π.Χ. -, το θέατρο, Ελληνιστικών Χρόνων, η στοά, των μέσων του 1ου αι. π.Χ., τα κυκλικά και ελλειψοειδή κτίρια, με βόθρους για τις αιματηρές θυσίες και τους τελετουργικούς καθαρμούς, καθώς και χτιστό πάγκο στο εσωτερικό και περίβολος.
Άλλα σημαντικά αξιοθέατα της Θήβας είναι:
• Η Πηγή των Αγίων Θεοδώρων, γνωστή από την αρχαιότητα ως "Oιδιπόδεια Kρήνη". Σε αυτήν ξεπλύθηκε ο Oιδίποδας μετά το φόνο του πατέρα του, Λαΐου.
• Η Κρήνη της Δίρκης, στο φράγκικο υδραγωγείο, μνημείο των χρόνων της Tουρκοκρατίας.
• Η εκκλησία του Ευαγγελιστή Λουκά, στο A' Nεκροταφείο. Eδώ βρίσκεται η λάρνακα με το σκήνωμα του Ευαγγελιστή.
• Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου-"Μεγάλης Παναγίας" (1867), χτισμένη στη θέση παλαιότερου ναού. Έργο του τηνιακού αρχιτέκτονα Ιωάννη Φιλιππότη και του γιου του, του ονομαστού γλύπτη Δημητρίου Φιλιππότη, ο δισυπόστατος ναός διαθέτει ιδιαίτερα αξιόλογο γλυπτό διάκοσμο, μαρμάρινο τέμπλο και την εικόνα της Μεγάλης Παναγίας, που ιστορήθηκε κατά την παράδοση από τον ευαγγελιστή Λουκά.
• Η Βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής.
• Η Υπόγεια Πρωτοχριστιανική εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης.
• Η Μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου.
• Η Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος "Σαγματά", του 12ου αι. κοντά στο χωριό Ύπατο. Στην ευρύτερη περιοχή των Θηβών, υπάρχουν σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι:
• Το Πτώον, το ιερό του Πτώου Απόλλωνα, σε απόσταση 30 χλμ. βορειοανατολικά της πόλης. Έχουν ανασκαφεί υπολείμματα βωμών, κρηπιδώματα κτιρίων, βάσεις βωμών, που χρονολογούνται από το 6ο και τον 5ο αι. π.Χ.
• Το Τρόπαιο του Επαμεινώνδα, μαρμάρινο τρόπαιο με εννέα ανάγλυφες ασπίδες σε ανάμνηση της νίκης των Θηβαίων επί των Λακεδαιμονίων στα Λεύκτρα. Η συντριβή των Λακεδαιµονίων επετεύχθη χάρη στη στρατιωτική µμεγαλοφυΐα του Επαµεινώνδα που εφάρµοσε το σύστηµα της «Λοξής φάλαγγας» και της ανδρείας του Ιερού λόχου του Πελοπίδα.
• Ο Αρχαιολογικός χώρος Πλαταιών, το πεδίο της μάχης μιας από τις αποφασιστικότερες μάχες για την τελική νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών, που έγινε το 479 π.Χ.
• Η Αρχαία Σίφαι ή Τίφα, αρχαίο λιμάνι όπου κατασκευάστηκε η Αργώ, το καράβι της Αργοναυτικής εκστρατείας.
• Το Κάστρο Καραϊσκάκη, στο ύψωμα της Δομβραίνας.
• Ο Αρχαιολογικός χώρος της Τανάγρας, με τα νεκροταφεία της πόλης να εκτείνονται σε όλη την κοιλάδα. Ανασκαφές έφεραν στο φως εκατοντάδες επιγραφές, αγγεία, ειδώλια και τις περίφημες για τη χάρη και την κομψότητά τους Tαναγραίες κόρες - μικρά πήλινα αγάλματα.
• Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σχηματαρίου το οποίο διαθέτει πλούσια συλλογή ευρημάτων από τις ανασκαφές που έγιναν κατά καιρούς στην περιοχή της Tανάγρας.
Δίπλα στην Θήβα απλώνεται το Δάσος Μοσχοποδίου, μια μεγάλη έκταση πρασίνου με αξιοσημείωτο βοτανικό πλούτο.
